Hoezo is het weer uitzonderlijk droog?! We hebben net het natste jaar van de voorbije 200 jaar gehad (in onze streek)!

Menig Vlaming kan niet vatten dat we opnieuw met een droogteproblematiek te kampen hebben, nadat we vorig jaar een ruim overschot aan regen hebben gehad. Daarom wil ik in dit artikel meer verduidelijking scheppen, want er moeten ook wat kanttekeningen gemaakt worden bvb. wat de achterliggende oorzaak is dat het grondwater zo snel kan zakken.

U herinnert zich misschien nog mijn jaaroverzicht van vorig jaar: 2024 staat voortaan bekend als het natste jaar in de geschiedenisboeken, althans wat het centrum en oosten van Vlaanderen aangaat. 9 à 10 maanden van de 12 waren natter dan normaal: in oktober en juni viel er even veel regen als gemiddeld en december was droger dan normaal. In West-Vlaanderen daarentegen, was het wel een normaal jaar qua neerslaghoeveelheid (zie onderstaande kaart). In regio Heuvelland, regio Kortrijk-Waregem en aan de oostkust was het iets droger dan normaal zelfs (90-95%). 

Het spreekt dan ook voor zich dat het grondwaterpeil in West-Vlaanderen als eerste laag tot zeer laag kwam te staan. Intussen begint het grondwaterpeil ook elders snel te zakken. Het is daarom ook van belang om te kijken naar ons waterverbruik en het waterbeleid. Daar kom ik straks op terug. Eerst bekijken we eens de weerkundige cijfers: 

Het weerkundige voorjaar was sinds het begin van de metingen in 1892, nog nooit eerder zo droog! Dat liet het KMI gisteren weten via Facebook. Sinds 1 maart is het op 33 van de 40 dagen droog gebleven en tot zaterdagavond blijft het kurkdroog in het land. Op 7 dagen tijd viel er amper 2,8 mm (Herne) tot 7,8mm (Ukkel) in onze regio… 1893 volgt op de tweede plaats met 11,8 mm en op de derde plaats 1993 met 16,3 mm. Toen was het 31 dagen droog in de periode van 1 maart tot en met 9 april. 

We moeten al teruggaan naar eind februari om nog een reeks van 4 opeenvolgende dagen met neerslag te vinden. Ook in februari viel er minder regen dan gemiddeld trouwens: in het Pajottenland viel er 45 à 52 liter/m² i.p.v. normaal 65 liter/m² en dat op 13-14 dagen tijd (norm 17). Het is dus een uitzonderlijk droge periode, maar wat de droogteproblematiek vooral in de hand werkt is ook de overvloed aan zonneschijn, de lage luchtvochtigheid en de droge continentale winden. Want hoe meer de zon schijnt en hoe droger de lucht is, hoe meer verdamping van vocht er ook plaatsvindt. Dat versterkt dus de uitdroging van de bodem. En die bodemverarming heeft ernstige gevolgen voor de landbouwsector, voornamelijk in de West-Vlaamse polders.

Zo merkt het KMI op dat het bovendien ook ongezien zonnig is! Sinds 1 maart scheen de zon al meer dan 300 uur, wat een absoluut record in de zonneschijnduur is. Het vorige record dateerde van 2011, toen de zon 253 uur scheen in dezelfde periode. Het record wordt dus zomaar 50 uur verbeterd!! We kunnen dus stellen dat zowel de verdamping als het neerslagtekort nog nooit zo groot was tussen 1 maart en 10 april.

De huidige droogte staat in schril contrast met de periode ervoor, met nog een recordnatte januarimaand, een recordnat jaar en we hebben zelfs het record van het aantal te natte seizoen op rij geëvenaard (8 te natte seizoenen tussen de lente van 2023 en de winter 2025).

In de Kempen en de Hoge Venen geldt al een weeklang een code oranje voor brandgevaar, wat bijzonder vroeg in het jaar is. Zelfs een code rood werd afgekondigd voor een deel van de Hoge Venen en dit gebied is dus niet toegankelijk. Zie nieuwsartikel: https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2025/03/20/droogte-veroorzaakt-brandgevaar-in-hoge-venen/

Hoe is het gesteld met het waterpeil in de regenwaterputten?

Ondanks de alarmerende situatie, blijkt de meerderheid van de inwoners in onze streek daar nog geen problemen van te ondervinden. Ik heb via mijn kanaal eens de vraag gesteld wat bij hen de toestand van het waterpeil in de regenwaterput was, met dit als resultaat…

*We hebben nog voldoende regenwater: 186 stemmen of 65%

*De regenwaterput is leeg: 55 stemmen of 19%

*De regenwaterput is bijna leeg: 20 stemmen of 7%

*Het waterpeil staat laag: 17 stemmen of 6%

*Het waterpeil staat heel laag: 8 stemmen of 2,8%

Conclusie: bij 25 personen (7,8%) staat het waterpeil laag tot zeer laag en bij 75 personen (26%) is de put leeg of zo goed als leeg. Bij elkaar geteld (100 of 33,8%), is dat nog steeds veel minder dan de personen die nog voldoende voorraad hebben (186 of 65%). Hoe kan dat?

Dat heeft onder meer te maken met de grootte van de waterput. Wie al lang een waterput heeft, zal wellicht één hebben van 3000 à 5000 liter opslagcapaciteit. Die zijn doorgaans anderhalve tot 2 meter diep. Dat volstond vroeger meestal, maar de laatste jaren worden regenwaterputten in België echter dieper gegraven omwille van de lange droge perioden die we steeds vaker zien. Een regenwaterput van tegenwoordig heeft vaak een volume van 7500 à 10 000 liter/m². Dit om langer zelfvoorzienend te kunnen zijn.

Daarnaast is het ook belangrijk om te weten door hoeveel personen en waarvoor het regenwater gebruikt wordt: sommigen gebruiken het voor veel zaken zoals het doorspoelen van het toilet of voor het besproeien van hun grote tuin. Dat zal dan ook bepalen of je regenwatercapaciteit snel daalt of niet.

Dat wat het regenwater betreft. In geval van grondwater, speelt de topografie of het reliëf ook een belangrijke rol: op een heuvelrug (bvb. nabij Brusselsesteenweg of Edingsesteenweg in Pajottenland) moet men dieper graven om de grondwatertafel te bereiken. Landbouwers in deze gebieden zullen dan ook sneller leidingwater of alternatieven moeten gebruiken, dan landbouwers die akkers hebben in een vallei (bvb. regio Aalst/Liedekerke/Ninove).

Is het einde van de droogte in zicht?

Er komt een eind aan de droge periode, maar of er een eind aan de droogte komt is nog discutabel. Volgende week valt er 5 à 15 liter/m² (lokaal 20 liter/m²) naar mijn inschatting, zoals ik ook aangaf in mijn prognose voor april. Dat zal vaak op korte tijd vallen, uit stevige buien of onweersbuien, dus dat maakt dat er veel water zal afvloeien in tegenstelling tot bij malse regen waarbij het regenwater vooral infiltreert. De grondwatertafel zal dus wel stijgen, maar vermoedelijk niet het normale peil bereiken (lees ‘te laag blijven'). Dus als de langdurige droogte zou terugkeren eind april of begin mei, kan de situatie ook weer snel uitmonden in waterschaarste. 

Waarom wordt er in België zo snel over droogteproblematiek gesproken? Of waarom komt de landbouw zo snel in de problemen na een maand droogte?

Daar spelen verschillende factoren in mee. 

1. ons waterbeleid: Nog steeds is er te weinig opslagruimte voor regenwater. Sinds de kritieke droogtes in de zomer van 2018 en 2020, investeert de regering in de Blue deal (zie weerwoordenboek) om meer regenwater te kunnen capteren en dus te benuttigen en minder te laten afvloeien richting waterlopen. Dit om noodmaatregelen zoals het sproeiverbod te vermijden. Door de langdurige droogtes moeten er meer spaarbekkens aangelegd worden of de huidige uitgebreid worden.

2. Aangezien we één van de dichtstbevolkte gebieden van Europa zijn, spreekt het voor zich dat we ook veel meer water verbruiken dan het Europees gemiddelde. In Zuid-Europa wordt er wel meer leidingwater per inwoner verbruikt omwille van het warme en droge klimaat en door het toerisme. Toeristen verbruiken namelijk 2x tot 4x zoveel water dan de lokale bevolking! Maar indien we de landbouwsector en industriesector van België erbij rekenen, zal het waterverbruik in ons land relatief gezien toch hoger liggen dan in Spanje. Daar zijn ze het ook gewoon dat het een maand of twee maand niet regent, dus is hun waterbeleid daar ook op aangepast. 

3. Daarnaast zijn we ook een sterk geïndustrialiseerd land met in Vlaanderen ook veel ruimte voor agrarische activiteit / landbouw : voor het vervaardigen van materiaal en produceren van voedsel is er ook heel veel (grond)water nodig. Bvb. voor 1kg rundvlees is er maar liefst 15 000 liter water nodig! 

Dit waterverbruik omvat:

💧 Drinkwater voor het dier

🌽 Water voor het verbouwen van veevoeder (zoals maïs, soja, gras)

🚿 Water voor schoonmaak en verwerking in het slachthuis

Het is dus een "water-intensief product", zeker in vergelijking met:

• Kip: ± 4.300 liter per kg
• Varkensvlees: ± 6.000 liter per kg
• Groenten: vaak < 500 liter per kg

4. Verharding: Vlaanderen staat bekend voor zijn lintbebouwing en dicht wegennetwerk, met andere woorden een hoge verhardingsgraad. Volgens recente cijfers van de Vlaamse overheid (2023) is ongeveer 16% van de Vlaamse oppervlakte verhard. Dat betekent dat het bedekt is met wegen, gebouwen, parkings, opritten, terrassen etc.    

Jammer genoeg blijft het aandeel verharde grond stijgen en dat zal nog 15 jaar zo blijven. Dit betekent dat steeds minder water in de bodem kan infiltreren en afvloeit naar waterwegen. Dit verhoogt tevens het risico op wateroverlast tijdens hevige onweders in het zomerseizoen. 

• Vlaanderen verhardt nog steeds dagelijks gemiddeld 5 tot 6 hectare grond (ongeveer 10 voetbalvelden per dag)! Dat is maar liefst 2000 hectare (4000 voetbalvelden) op een jaar! Dat komt overeen met het natuurgebied De Kalmthoutse Heide! (referentie: de gemeente Affligem is ruim 17 hectare groot).
• De netto-verharding blijft dus toenemen ondanks er de laatste jaren wel aandacht besteedt wordt aan (en zelfs campagne gevoerd wordt voor) ontharding waarvoor de gemeentebesturen subsidies krijgen van de overheid!
• De verharding groeit vooral aan de stadsranden, in lintbebouwing en bij nieuwe verkavelingen.

Er zijn wel beleidsmaatregelen om dit af te remmen, zoals het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen, met als doel: tegen 2040 netto géén bijkomende open ruimte meer in te nemen. Deze milde versie van de zogenaamde ‘betonstop’ was in de regering Jambon op 2025 vastgelegd, maar werd op het einde van de legislatuur alsnog 15 jaar uitgesteld. 

Nochtans: het waterverbruik van de Vlaming daalt!

Ondanks dat de frequentie van droogteproblematieken stijgt, is de vraag naar water in het Vlaamse huishouden wel al goed gedaald de laatste decennia. 

Waarom daalt het waterverbruik?

1. Efficiëntere huishoudtoestellen
   – Nieuwere wasmachines, vaatwassers en toiletten gebruiken veel minder water.
2. Bewustwording & campagnes
   – Denk aan "Water is goud", Blue Deal, droogtecampagnes...
3. Stijgende waterprijzen
   – Hogere tarieven stimuleren zuinig gebruik.
4. Meer regenwatergebruik
   – Regenputten en infiltratie worden vaker toegepast bij nieuwbouw of renovatie.

Tijdens droge zomers kan het totale waterverbruik tijdelijk wel pieken, vooral door:

• Tuinbewatering
• Zwembaden
• Airco-installaties

Maar op jaarbasis blijft de trend dalend.